Eeuwenoude overlevering: mythe, sage, sprookje en legende

Legende, sage, mythe, sprookje... We kennen heel wat verhalen, maar wat is nu eigenlijk juist het verschil tussen al deze verhaalgenres? Sint-Nicolaas, Brabo, Tyl Uilenspiegel, het paard van Troje, de sprookjes van Grimm, het verhaal van Nello en Patrasche. Sprookje, sage, legende of mythe? En wat verstaat men precies onder folklore?

Verhaalgenres

Er zijn heel wat verhaalgenres. Er zijn mythen, sagen, legenden, sprookjes. Allen vallen ze onder de noemer folklore. Eveneens onder folklore vallen liederen, verhalen, poëzie, dansvormen, rituelen, oude recepten, etc. Maar om een verhaal onder te brengen onder het juiste vertelgenre, dat is andere koek. De kenmerken van elk verhaalgenre vloeien soms in elkaar over. Ook is er de invloed van het Engelse woord legend en van het Duitse woord sage, waardoor verhalen vaak onder de verkeerde noemer worden ondergebracht.

De legende

Vroeger was een legende een levensbeschrijving van een heilige met toegevoegde fictieve elementen. Later werd het woord legende uitgebreid naar allerlei soorten verhalen die als waar gebeurd doorverteld werden. Voorbeelden van legenden: de legende van Sint-Nicolaas, de legende van Sint-Valentijn, etc.

Mythe

Een mythe is een voorchristelijk volksverhaal waarin (heidense) goden een rol spelen. De bekendste mythen zijn natuurlijk die van de Grieken en de Romeinen. Vele mensen kennen wel enkele verhalen uit de Griekse of Romeinse mythologie. Die van Hercules bijvoorbeeld. Ook Germanen hadden hun mythen, onder andere over Wodan. Ook verder weg, in Zuid- en Midden-Amerika, zijn er heel wat mythen, onder andere van de Maya's, de Azteken en de Inca's.

Sage

Een sage is een traditioneel volksverhaal dat zich afspeelt op een bekende plaats en op een bekend moment. Ze zijn verzonnen met een kern van waarheid. Een sage is korter dan een sprookje en kent meestal geen happy ending. Sagen bevatten angstaanjagende en bovennatuurlijke elementen. Ze kunnen ook gaan over moedige en sterke helden, over rovers, verborgen schatten, etc. Sagen werden in de Middeleeuwen vaak verwerkt in volksliederen, die onder meer door troubadours werden gebracht.

Men kan drie soorten sagen onderscheiden:

• etiologische of oorsprongssagen: zij zijn een antwoord op de vraag "Hoe komt het dat?" Voorbeelden: hoe komt het dat de zee zout is?, "hoe komt het dat februari maar 28 dagen telt?
• historische sagen: zijn verbonden aan bepaalde gebouwen (kastelen, burchten), aan gebeurtenissen (oorlogen) en historische personen (rovers, piraten, etc)
• geloofssagen: bevatten veel magische elementen en religieuze elementen. Ook wel demonensagen, toverssagen en duivelssagen genoemd. Zo zijn er heel wat geloofssagen waarin de duivel een pact sluit met de gewone mensen)

Sprookje

Het sprookje is in tegenstelling tot de sage een traditioneel volksverhaal op een onbepaalde plaats in een onbepaalde tijd. Het sprookje begint vaak met de woorden "er was eens" en eindigt met "en ze leefden nog lang en gelukkig". Meestal eindigen de sprookjes positief. Hier zijn de bekendste sprookjes die van de Gebroeders Grimm.

Veel elementen van sprookjes, sagen, mythen en legenden werden veelvuldig gebruikt in boeken, films, opera's, balletvoorstellingen, liedjes, etc. Maar sprookje, sage, mythe, legende, folklore... what's in a name? Belangrijkste is om te genieten van al deze spannende, enge, grappige, romantische verhalen.